18/03/2025
Trong những năm gần đây, blockchain đã trở thành một trong những công nghệ nổi bật thu hút sự quan tâm trong nhiều lĩnh vực. Theo báo cáo của Grand View Research, thị trường blockchain toàn cầu vượt mức 7.18 tỷ USD vào năm 2022 và dự kiến sẽ tăng lên 163.83 tỷ USD vào năm 2029. Vậy blockchain là gì và tại sao công nghệ chuỗi khối lại được xem là một cuộc cách mạng trong lưu trữ và trao đổi thông tin? Hãy cùng VNPT AI tìm hiểu kỹ hơn về công nghệ này trong bài viết dưới đây nhé!
Blockchain là gì?
Blockchain hay còn gọi là công nghệ chuỗi - khối là một công nghệ cơ sở dữ liệu tiên tiến giúp lưu trữ và chia sẻ thông tin một cách minh bạch trong mạng lưới kinh doanh. Blockchain lưu trữ dữ liệu dưới dạng khối (blocks), trong đó mỗi khối được liên kết với khối trước đó thông qua một mã băm duy nhất và tạo thành một chuỗi liên tục. Khi có dữ liệu mới, hệ thống sẽ ghi nhận vào một khối mới và kết nối với chuỗi hiện có. Nhờ cơ chế này, dữ liệu đã được ghi nhận sẽ không thể thay đổi tùy ý, đảm bảo tính toàn vẹn và minh bạch.
Điểm đặc biệt của blockchain là hoạt động theo cơ chế phi tập trung, không lưu trữ dữ liệu trên một máy chủ trung tâm mà phân tán trên nhiều node trong mạng lưới. Dữ liệu mới chỉ được thêm vào chuỗi khi nó được đồng thuận bởi các node trong mạng, tùy thuộc vào từng loại blockchain. Khi dữ liệu đã được ghi nhận, việc chỉnh sửa hay thay đổi gần như bất khả thi nếu không có sự đồng thuận từ toàn bộ mạng lưới. Chính nhờ đặc điểm này, blockchain được đánh giá cao về tính bảo mật, minh bạch và an toàn thông tin.
Các thành phần chính của Blockchain
Để hiểu rõ hơn về công nghệ blockchain là gì, bạn cần nắm được những thành phần tạo nên nó. Cụ thể, blockchain được xây dựng dựa trên bốn thành phần cốt lõi, giúp đảm bảo tính bảo mật, minh bạch và hiệu quả trong quản lý dữ liệu và giao dịch.
Công nghệ sổ cái phân tán (Distributed ledger technology)
Blockchain hoạt động trên một hệ thống sổ cái phân tán, nơi mọi giao dịch đều được ghi nhận và chia sẻ trên toàn bộ mạng lưới thay vì lưu trữ tại một cơ sở dữ liệu tập trung. Riêng đối với blockchain riêng tư (private blockchain), quyền truy cập có thể sẽ bị giới hạn chỉ cho một số thành viên được cấp phép. Điều này giúp loại bỏ sự phụ thuộc vào bên thứ ba, tăng tính minh bạch và giảm nguy cơ gian lận hay làm giả dữ liệu.
Hồ sơ không thể bị thay đổi (Immutable records)
Mỗi giao dịch trên blockchain sau khi xác nhận sẽ trở thành một phần vĩnh viễn được lưu trữ trong chuỗi, không thể chỉnh sửa hoặc xóa bỏ. Nếu có sai sót, một giao dịch mới sẽ được tạo ra để sửa lỗi, nhưng thông tin về cả hai giao dịch đó vẫn đều được lưu lại. Nhờ đó, mọi thay đổi đều được thể hiện rõ ràng, đảm bảo tính minh bạch và không ai có thể gian lận hay can thiệp vào dữ liệu đã ghi nhận.
Hợp đồng thông minh (Smart contracts)
Hợp đồng thông minh là các đoạn mã lập trình tự động thực thi các điều khoản khi đáp ứng đủ điều kiện được thiết lập trước. Nhờ đó, các giao dịch có thể diễn ra mà không cần bên trung gian, giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và giảm thiểu rủi ro pháp lý.
Chẳng hạn, hợp đồng thông minh có thể tự động chuyển nhượng trái phiếu doanh nghiệp hoặc chi trả bảo hiểm du lịch khi có sự cố xảy ra. Điều này giúp giao dịch diễn ra nhanh chóng, minh bạch và chính xác hơn.
Mật mã hóa khóa công khai (Public key cryptography)
Blockchain sử dụng hệ thống mật mã hóa khóa công khai để bảo vệ danh tính và dữ liệu giao dịch. Mỗi người dùng có một cặp khóa bao gồm khóa công khai (public key) và khóa riêng tư (private key). Khi người dùng thực hiện một giao dịch, họ sẽ sử dụng khóa riêng tư để ký giao dịch, tạo chữ ký số nhằm xác thực quyền sở hữu và đảm bảo giao dịch không bị giả mạo. Sau đó, các node khác trong mạng lưới có thể kiểm tra tính hợp lệ của giao dịch bằng cách sử dụng khóa công khai của người gửi để xác minh chữ ký số. Nếu chữ ký hợp lệ, giao dịch được chấp nhận và ghi vào blockchain, nếu không, giao dịch sẽ bị từ chối. Đây là cơ chế quan trọng giúp blockchain đảm bảo tính bảo mật, minh bạch và chống giả mạo dữ liệu.
Nguyên lý hoạt động của Blockchain
Sau khi tìm hiểu khái niệm blockchain là gì và các thành phần chính, VNPT AI sẽ giúp giải mã cách hoạt động của blockchain. Về cơ bản, blockchain hoạt động theo một quy trình chặt chẽ gồm bốn bước, giống như một chuỗi mắt xích liên kết, đảm bảo mọi dữ liệu được ghi lại một cách minh bạch và an toàn. Cách thức hoạt động của blockchain như sau:
Bước 1: Ghi nhận giao dịch
Khi một giao dịch diễn ra, hệ thống sẽ thu thập thông tin như thời gian, số tiền, địa chỉ người gửi và người nhận. Dữ liệu này được mã hóa và tạm thời lưu vào một khối mới.
Bước 2: Xác minh giao dịch
Trước khi giao dịch được chấp nhận, những node mạng lưới blockchain sẽ kiểm tra tính hợp lệ của nó. Khi hầu hết node trong mạng lưới đồng thuận thì giao dịch mới được tính là hợp lệ. Tùy vào từng loại blockchain, cơ chế xác minh có thể khác nhau, nhưng đều được quy định từ khi mạng lưới được thiết lập. Điều này giúp đảm bảo tính minh bạch và ngăn chặn gian lận.
Bước 3: Thêm giao dịch vào chuỗi
Sau khi giao dịch được xác minh, hệ thống sẽ ghi chúng vào một khối mới trong chuỗi, tương tự như việc ghi chép vào một trang sổ cái. Mỗi khối không chỉ chứa danh sách giao dịch mà còn có một “hàm băm” - một mã đặc biệt giúp liên kết khối hiện tại với khối trước đó. Nếu ai đó cố tình thay đổi dữ liệu trong một khối, giá trị băm sẽ thay đổi, giúp phát hiện và ngăn chặn gian lận.
Các khối được liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một chuỗi bảo mật không thể chỉnh sửa. Mỗi khối mới được thêm vào không chỉ xác nhận khối trước đó mà còn giúp củng cố toàn bộ chuỗi.
Bước 4: Cập nhật và chia sẻ dữ liệu
Sau khi khối mới được thêm vào, toàn bộ hệ thống sẽ cập nhật phiên bản mới nhất của blockchain. Tất cả người tham gia trong mạng lưới sẽ đều có bản sao dữ liệu giống nhau, đảm bảo tính minh bạch và an toàn.
Đặc điểm nổi bật của công nghệ chuỗi khối Blockchain
Ngày nay, công nghệ blockchain đang được đánh giá rất cao về tính bảo mật và minh bạch. Vậy đặc điểm của Blockchain là gì mà khiến nó trở nên an toàn hơn hẳn so với các hệ thống truyền thống? Cùng tìm hiểu chi tiết dưới đây:
- Tính phi tập trung (Decentralization): Không giống như các hệ thống truyền thống dựa vào một máy chủ trung tâm, blockchain hoạt động trên một mạng lưới phi tập trung, nơi mọi thành viên đều có quyền truy cập và xác minh dữ liệu. Điều này giúp loại bỏ sự phụ thuộc vào bên thứ ba, giảm nguy cơ bị tấn công hoặc kiểm soát bởi một thực thể duy nhất.
- Tính bất biến (Immutability): Một khi dữ liệu đã được ghi vào blockchain, nó không thể bị sửa đổi hay xóa bỏ. Nếu có sai sót, cách duy nhất để chỉnh sửa là thêm một giao dịch mới, nhưng mọi thông tin trước đó vẫn được giữ nguyên. Chính cơ chế này giúp blockchain trở thành một hệ thống lưu trữ minh bạch và đáng tin cậy, ngăn chặn gian lận và giả mạo dữ liệu.
- Tính minh bạch (Transparency): Tính minh bạch của blockchain đảm bảo rằng tất cả thành viên trong mạng lưới đều có quyền truy cập vào cùng một nguồn thông tin. Mỗi giao dịch được ghi lại trong sổ cái chung và có thể được kiểm tra bởi mọi người tham gia. Nhờ đó, nếu có bất kỳ sai sót nào, chúng sẽ nhanh chóng được phát hiện và báo cáo. Ngoài ra, blockchain còn giúp dễ dàng theo dõi nguồn gốc và quá trình di chuyển của tài sản, làm cho việc kiểm toán trở nên đơn giản hơn và hạn chế rủi ro gian lận.
- Loại bỏ bên trung gian, giảm chi phí và tránh sai sót: Hợp đồng thông minh trên blockchain giúp các giao dịch được thực hiện tự động khi đáp ứng đủ điều kiện. Điều này giúp tiết kiệm thời gian, giảm chi phí trung gian và hạn chế rủi ro sai sót.
Phân loại Blockchain phổ biến
Blockchain được chia thành nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào quyền truy cập và cách vận hành. Vậy những loại hình phổ biến nhất của blockchain là gì? Cùng VNPT AI khám phá 4 loại blockchain sau:
Public blockchain
Đây là loại blockchain mở, cho phép bất kỳ ai cũng có thể tham gia, xác minh giao dịch và truy cập dữ liệu. Mạng lưới này hoạt động phi tập trung, không bị kiểm soát bởi bất kỳ tổ chức nào. Bitcoin và Ethereum là hai ví dụ tiêu biểu của blockchain công khai, thường được ứng dụng trong tiền mã hóa và các nền tảng tài chính phi tập trung (DeFi).
Private blockchain
Private blockchain được quản lý bởi một tổ chức hoặc doanh nghiệp, trong đó chỉ những thành viên được cấp quyền mới có thể tham gia. Toàn bộ dữ liệu và giao dịch đều được lưu trữ và xử lý nội bộ, không công khai ra bên ngoài nên có tính bảo mật cao và tối ưu hiệu suất hoạt động. Nhờ đó, loại blockchain này thường được ứng dụng trong các tập đoàn tài chính, chuỗi cung ứng và hệ thống quản lý dữ liệu nội bộ, nơi cần sự kiểm soát chặt chẽ và quyền truy cập giới hạn.
Permissioned blockchain
Permissioned blockchain là sự kết hợp giữa các đặc điểm của blockchain công khai và riêng tư. Trong đó, quyền hạn của từng thành viên có thể được điều chỉnh linh hoạt theo vai trò trong mạng lưới. Cơ chế này cho phép họ bảo vệ thông tin nhạy cảm trong khi vẫn đảm bảo tính minh bạch ở mức cần thiết. Ví dụ, một hệ thống permissioned blockchain có thể cho phép giao dịch tiền kỹ thuật số công khai, trong khi vẫn giữ bí mật các khoản tiền do ngân hàng quản lý. Đó là lý do permissioned blockchain thường được ứng dụng trong các lĩnh vực như ngân hàng, chuỗi cung ứng và các hệ thống yêu cầu bảo mật cao như quản lý dữ liệu y tế.
Consortium blockchain
Đây là loại blockchain do một nhóm tổ chức hoặc doanh nghiệp cùng quản lý thay vì chỉ một đơn vị duy nhất. Các thành viên trong mạng lưới có quyền xác minh giao dịch nhưng không phải ai cũng có thể tham gia. Consortium blockchain giúp tăng cường tính bảo mật và hiệu quả. Vì vậy, loại blockchain này sẽ là một sự lựa chọn phù hợp với các ngành như ngân hàng, bảo hiểm và chuỗi cung ứng.
Lợi ích của công nghệ blockchain
Trong những năm gần đây, khái niệm blockchain là gì luôn được tìm kiếm rất nhiều trên internet, cho thấy mức độ phổ biến của công nghệ này ngày càng cao. Trên thực tế, rất nhiều doanh nghiệp, tổ chức đã ứng dụng Blockchain bởi loạt lợi ích thiết thực như:
- Tối ưu hóa chi phí và thời gian: Blockchain loại bỏ sự cần thiết của bên trung gian trong các giao dịch, giúp giảm chi phí và rút ngắn thời gian xử lý. Ví dụ, các hợp đồng thông minh (smart contracts) có thể tự động hóa quy trình, giảm thiểu thủ tục giấy tờ và tăng hiệu suất hoạt động.
- Minh bạch và tin cậy: Blockchain giúp tăng cường tính minh bạch bằng cách lưu trữ thông tin trên một sổ cái chung, nơi tất cả các thành viên có quyền truy cập đều có thể kiểm tra dữ liệu. Điều này giảm thiểu gian lận, sai sót và giúp xây dựng lòng tin giữa các bên tham gia.
- Tính bảo mật cao: Nhờ vào cơ chế mã hóa và tính bất biến của dữ liệu, blockchain giúp bảo vệ thông tin khỏi nguy cơ bị sửa đổi hoặc tấn công. Một khi dữ liệu đã được ghi vào blockchain, nó không thể bị thay đổi, từ đó ngăn chặn gian lận và rò rỉ thông tin.
- Cải thiện độ chính xác: Giao dịch trên blockchain được xử lý bằng thuật toán và hợp đồng thông minh, hạn chế sự can thiệp của con người nên có thể giảm thiểu sai sót. Nhờ tính minh bạch và đồng bộ của sổ cái chung, mọi thông tin đều chính xác và nhất quán giữa các bên liên quan.
Ứng dụng của Blockchain trong thực tiễn
Công nghệ blockchain đang hiện diện rộng rãi trong nhiều lĩnh vực nhờ vào tính bảo mật cao, minh bạch và khả năng tự động hóa. Vậy các ứng dụng thực tế trong đời sống của blockchain là gì?
Chuỗi cung ứng
Blockchain giúp theo dõi và xác minh nguồn gốc hàng hóa từ nhà sản xuất đến tay người tiêu dùng. Điều này làm tăng tính minh bạch, giảm gian lận và đảm bảo chất lượng sản phẩm, đặc biệt trong các ngành như thực phẩm, dược phẩm và thời trang. Các công ty như Walmart và Maersk đã áp dụng blockchain để tối ưu hóa chuỗi cung ứng của họ.
Chăm sóc sức khỏe
Blockchain đang trở thành một công nghệ đột phá trong lĩnh vực y tế, cùng với trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet vạn vật (IoT). Công nghệ này giúp lưu trữ và chia sẻ dữ liệu bệnh nhân một cách an toàn, cho phép người bệnh kiểm soát hồ sơ y tế của mình và chỉ cấp quyền truy cập khi cần thiết. Nhờ đó, thông tin y tế có thể được trao đổi nhanh chóng và bảo mật giữa các cơ sở y tế, giúp nâng cao hiệu quả điều trị và giảm bớt gánh nặng hành chính.
Tài chính ngân hàng
Blockchain giúp thực hiện giao dịch tài chính nhanh chóng, an toàn và không cần qua bên trung gian. Một số ngân hàng còn sử dụng công nghệ này để quản lý hợp đồng và theo dõi giao dịch minh bạch hơn. Chẳng hạn, PayPal đã ra mắt dịch vụ dựa trên blockchain vào năm 2020, cho phép người dùng mua, giữ và bán tiền điện tử.
>>> Có thể bạn quan tâm: Ứng dụng AI trong ngân hàng: Đổi mới dịch vụ và trải nghiệm khách hàng
Chính phủ
Blockchain hỗ trợ số hóa các dịch vụ công, giúp quản lý dữ liệu công dân minh bạch và an toàn hơn. Một số ứng dụng thực tế bao gồm hệ thống bầu cử điện tử, quản lý hồ sơ đất đai và cấp giấy tờ tùy thân, giảm thiểu gian lận và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động của chính phủ.
Thách thức và rủi ro khi sử dụng công nghệ Blockchain
Mặc dù blockchain mang lại nhiều lợi ích nhưng công nghệ này vẫn phải đối mặt với một số thách thức và rủi ro đáng kể. Dưới đây là những thách thức của blockchain:
- Chi phí cao: Việc triển khai và vận hành blockchain đòi hỏi một khoản đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, phần mềm và nguồn nhân lực. Các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống máy chủ mạnh mẽ, đảm bảo khả năng xử lý các giao dịch nhanh chóng và an toàn.
- Quan ngại về quy định pháp lý: Blockchain hoạt động phi tập trung và xuyên biên giới khiến việc quản lý theo luật pháp trở nên khó khăn. Nhiều quốc gia chưa có quy định rõ ràng, đặc biệt trong tài chính, tiền điện tử và hợp đồng thông minh, gây cản trở cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ pháp lý.
- Tốc độ và khả năng mở rộng: Khi số lượng giao dịch tăng lên, blockchain có thể gặp tình trạng tắc nghẽn, làm giảm tốc độ xử lý và tăng chi phí vận hành. Các mạng blockchain như Bitcoin hoặc Ethereum thường gặp vấn đề này do giới hạn về số lượng giao dịch mỗi giây.
- Rủi ro bảo mật và tấn công mạng: Mặc dù blockchain được đánh giá cao về độ an toàn, nhưng nó vẫn có thể bị tấn công. Nếu không có biện pháp bảo mật chặt chẽ, hệ thống có thể bị xâm nhập và gây tổn thất lớn.
Xu hướng phát triển và tương lai của Blockchain
Trong tương lai, khái niệm blockchain là gì có lẽ sẽ còn được mở rộng hơn nữa. Bởi công nghệ sẽ không ngừng phát triển, mở ra nhiều xu hướng và tiềm năng mới giúp chúng ta giao dịch, quản lý dữ liệu dễ dàng hơn.
1. Tài chính phi tập trung (DeFi)
DeFi (Decentralized Finance) là hệ thống tài chính sử dụng blockchain để loại bỏ trung gian, giúp giao dịch diễn ra trực tiếp giữa các bên. Xu hướng này phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, đặc biệt với các quốc gia như El Salvador và Cộng hòa Trung Phi chấp nhận Bitcoin làm tiền tệ hợp pháp. DeFi mang lại lợi ích như giảm chi phí giao dịch, đặc biệt khi chuyển tiền quốc tế và nâng cao tính minh bạch. Với tiềm năng lớn, DeFi được dự đoán sẽ tiếp tục mở rộng trong tương lai.
2. Web3
Web3 là thế hệ Internet mới, hoạt động trên nền tảng blockchain nhằm tạo ra một môi trường phi tập trung và mở. Khác với Web2, nơi các tập đoàn công nghệ lớn kiểm soát dữ liệu người dùng, Web3 trao quyền kiểm soát dữ liệu cho chính người dùng thông qua các ứng dụng phi tập trung (dApps). Với Web3, người dùng có thể nhận token làm phần thưởng cho hoạt động của mình, từ đó giúp dân chủ hóa sử dụng Internet hơn.
3. NFTs (Non-fungible Tokens)
NFTs (Non-fungible Tokens) không chỉ giới hạn trong nghệ thuật kỹ thuật số mà đang dần mở rộng sang bất động sản, giấy tờ pháp lý và quyền sở hữu tài sản vật lý. Công nghệ này cho phép mã hóa tài sản thực thành các token trên blockchain, giúp giao dịch trở nên minh bạch, nhanh chóng và dễ dàng hơn. Hiện nay, việc ứng dụng NFTs trong chứng nhận quyền sở hữu và hợp đồng điện tử đang ngày càng phổ biến.
4. Play-to-Earn (P2E) - Trò chơi kiếm tiền từ tiền mã hóa
Blockchain đang thay đổi ngành công nghiệp game với mô hình Play-to-Earn hay còn có thể tạm hiểu là "chơi để kiếm tiền". Các trò chơi như Axie Infinity, The Sandbox và Illuvium cho phép người chơi sử dụng NFT để nhận thưởng dưới dạng token, sau đó có thể quy đổi thành tiền thật. Điều này mở ra một thị trường mới cho việc mua bán vật phẩm ảo trên blockchain, nơi người sáng tạo cũng có thể nhận tiền bản quyền khi NFT của họ được giao dịch lại. Với sự phát triển nhanh chóng, xu hướng này hứa hẹn sẽ tiếp tục bùng nổ trong tương lai.
5. Metaverse - Thế giới ảo trên blockchain
Metaverse đang trở thành xu hướng công nghệ quan trọng, thu hút sự quan tâm của nhiều tập đoàn lớn như Meta, Microsoft và Nike. Đây là một thế giới ảo 3D, nơi người dùng có thể làm việc, giải trí và tương tác thông qua công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR). Một ví dụ điển hình như của xu hướng này chính là các nền tảng như Fortnite và Roblox đã tạo ra môi trường ảo rất sống động, ở đó blockchain đóng vai trò cốt lõi, hỗ trợ giao dịch NFT, thanh toán, bất động sản ảo và xác thực danh tính, từ đó xây dựng một “nền kinh tế kỹ thuật số” trong Metaverse.
6. Multi-Chain Scaling - Mở rộng quy mô đa chuỗi
Hầu hết các blockchain hoạt động độc lập, khiến việc chuyển đổi giữa các hệ thống trở nên khó khăn. Multi-chain scaling là giải pháp giúp blockchain mở rộng quy mô bằng cách kết nối nhiều chuỗi khác nhau, cho phép giao dịch nhanh hơn, giảm chi phí và tăng khả năng tương tác giữa các nền tảng.
>>> Xem thêm: Khám phá 10+ Xu hướng trí tuệ nhân tạo làm chủ thị trường công nghệ 2025
Tạm kết
Hy vọng rằng bài viết trên của VNPT AI đã giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm blockchain là gì và tiềm năng của nó trong thời đại số. Nhìn chung, với tính bảo mật cao, minh bạch và tối ưu chi phí trong dài hạn, Blockchain sẽ là một xu hướng tất yếu trong tương lai, đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực từ tài chính, y tế, đến giải trí và quản lý dữ liệu. Dù vẫn còn những thách thức như chi phí triển khai ban đầu cao và một số lỗ hổng về bảo mật như rủi ro hợp đồng thông minh, nhưng với sự đổi mới không ngừng của thị trường công nghệ, blockchain chắc chắn sẽ trở thành nền tảng quan trọng thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số.
.jpg)
